Bóng đá có từ khi nào luôn là chủ đề khơi gợi sự tò mò mãnh liệt cho bất kỳ ai yêu mến trái bóng tròn. Được mệnh danh là “môn thể thao vua”, bóng đá hiện nay sở hữu lượng người hâm mộ khổng lồ lên đến hàng tỷ người, vượt qua mọi rào cản về ngôn ngữ và văn hóa. Tuy nhiên, để có được diện mạo hoàn chỉnh và chuyên nghiệp như ngày nay, bộ môn này đã trải qua một hành trình tiến hóa kéo dài hàng thiên niên kỷ, từ những bài tập huấn luyện quân sự khắc nghiệt thời cổ đại đến những quy tắc chuẩn mực tại nước Anh thế kỷ 19.
Nguồn gốc bóng đá: Những dấu chân đầu tiên thời cổ đại
Để tìm lời giải cho câu hỏi bóng đá có từ khi nào, các nhà sử học đã phải ngược dòng thời gian về những nền văn minh xa xưa nhất. Dù tên gọi và hình thức có sự khác biệt, nhưng điểm chung duy nhất chính là việc sử dụng đôi chân để điều khiển một vật thể hình tròn vào mục tiêu cố định.
Túc cầu (Cuju) tại Trung Quốc – Khởi nguồn được FIFA công nhận
Liên đoàn Bóng đá Thế giới (FIFA) đã chính thức xác nhận rằng hình thức sớm nhất của bóng đá có nguồn gốc từ Trung Quốc dưới tên gọi Túc cầu (Cuju), xuất hiện vào thời nhà Hán (khoảng thế kỷ thứ 2 và thứ 3 trước Công nguyên).
Ban đầu, Túc cầu được thiết kế như một bài tập rèn luyện thể lực và kỷ luật cho binh lính. Quả bóng thời bấy giờ được làm bằng da thú khâu lại, bên trong nhồi lông vũ hoặc tóc. Người chơi phải thể hiện kỹ năng điêu luyện để đưa bóng vào một lỗ nhỏ trên tấm lưới căng giữa hai cọc tre cao khoảng 10 mét. Điểm đặc biệt là người chơi tuyệt đối không được dùng tay, điều này đã đặt nền móng tư duy cốt lõi cho bóng đá hiện đại.
Episkyros (Hy Lạp) và Harpastum (La Mã)
Tại phương Tây, người Hy Lạp cổ đại cũng sở hữu môn chơi Episkyros, trong khi người La Mã phát triển nó thành Harpastum. Những trò chơi này thường sử dụng một quả bóng nhỏ và có tính đối kháng cực cao, đôi khi mang đậm nét bạo lực. Dù cho phép sử dụng cả tay và chân (gần giống bóng bầu dục ngày nay), nhưng tính chất chiếm lĩnh không gian và đưa bóng về phía phần sân đối phương đã góp phần định hình lối chơi đồng đội sau này.
Trò chơi bóng của các dân tộc Trung Mỹ
Theo như những người quan tâm keo nha cai được biết, hơn 3000 năm trước, các bộ tộc Olmec, Maya và Aztec tại Trung Mỹ đã chơi một môn bóng bằng cao su tự nhiên. Trò chơi này không chỉ là thể thao mà còn mang ý nghĩa tôn giáo sâu sắc, đôi khi kết thúc bằng các nghi lễ hiến tế. Việc tìm thấy những quả bóng cao su cổ đại tại đây chứng minh rằng khao khát chinh phục vật thể tròn bằng cơ thể là một bản năng nguyên thủy của nhân loại ở khắp mọi châu lục.
Thời kỳ trung đại: Sự trỗi dậy của bóng đá đường phố tại Anh
Nếu Trung Hoa là nơi khởi nguồn, thì nước Anh chính là “cái nôi” nuôi dưỡng và phát triển bóng đá thành một môn thể thao đại chúng. Giai đoạn từ thế kỷ thứ 9 đến thế kỷ thứ 18 ghi nhận sự phát triển mạnh mẽ nhưng cũng đầy hỗn loạn của bộ môn này.
Kỷ nguyên của bóng đá đám đông (Mob football)
Vào thời kỳ này, bóng đá được biết đến với tên gọi “Mob football” (bóng đá đám đông). Không có sân vận động, không có giới hạn số lượng người chơi, các trận đấu diễn ra ngay trên đường phố hoặc giữa cánh đồng của hai ngôi làng. Mục tiêu duy nhất là đưa bóng vào địa điểm đã định (thường là nhà thờ của làng đối phương).
Vì hầu như không có luật lệ, các trận đấu thường biến thành những cuộc ẩu đả quy mô lớn, gây hư hại tài sản và thương tích. Chính sự hỗn loạn này đã khiến bóng đá từng bị coi là “môn thể thao của tầng lớp hạ đẳng”.
Những lệnh cấm khắc nghiệt từ hoàng gia
Do tính chất gây rối trật tự, bóng đá đã bị nhiều vị vua nước Anh ban lệnh cấm chính thức. Năm 1314, Vua Edward II ban hành sắc lệnh cấm chơi bóng trong thành phố London vì tiếng ồn và sự hỗn loạn. Sau đó, các đời vua như Edward III, Richard II và Henry IV cũng tiếp tục cấm đoán vì lo ngại thanh niên lơ là việc luyện tập cung thuật để bảo vệ quốc gia. Tuy nhiên, bất chấp mọi rào cản pháp lý, tình yêu với trái bóng vẫn âm thầm chảy trong lòng xã hội Anh.
Kỷ nguyên hiện đại: Cột mốc 1863 và sự chuẩn hóa luật lệ
Để trả lời câu hỏi bóng đá có từ khi nào dưới góc độ một môn thể thao có tổ chức, chúng ta phải nhắc đến năm 1863. Đây là thời điểm bóng đá chính thức tách rời khỏi bóng bầu dục và có bộ luật riêng biệt.
Sự thành lập của Hiệp hội Bóng đá Anh (The FA)
Ngày 26 tháng 10 năm 1863, một sự kiện lịch sử đã diễn ra tại quán rượu Freemasons’ Tavern ở London. Đại diện của 11 câu lạc bộ và trường học đã tụ họp để thành lập Hiệp hội Bóng đá Anh (The FA). Mục tiêu của cuộc họp là thống nhất các quy tắc thi đấu vốn đang rất chồng chéo giữa các vùng miền.
Ebenezer Cobb Morley – một luật sư và cũng là người đam mê thể thao – đã soạn thảo 13 điều luật đầu tiên. Điểm mấu chốt nhất của bộ luật này là việc cấm sử dụng tay để chơi bóng và cấm các hành vi bạo lực như đá vào chân đối phương. Đây chính là cột mốc khai sinh ra bóng đá hiện đại (Association Football).
Quá trình hoàn thiện những quy tắc “Vàng”
Sau năm 1863, luật bóng đá không dừng lại mà liên tục được bổ sung để trở nên công bằng và hấp dẫn hơn:
- Năm 1871: Vị trí thủ môn chính thức được quy định rõ ràng, là người duy nhất được dùng tay trong vòng cấm.
- Năm 1872: Kích thước quả bóng được chuẩn hóa và các quả phạt góc (corner kick) lần đầu xuất hiện.
- Năm 1875: Xà ngang bằng gỗ được đưa vào sử dụng thay cho sợi dây thừng, giúp xác định bàn thắng chính xác hơn.
- Năm 1891: Trọng tài chính thức xuất hiện trên sân (trước đó chỉ có trọng tài biên) và quả phạt đền (penalty) được áp dụng để trừng phạt các lỗi trong vòng cấm.
- Năm 1925: Luật việt vị được sửa đổi từ “cần 3 đối phương đứng dưới” thành “2 đối phương”, tạo bước ngoặt lớn giúp lối chơi tấn công bùng nổ.
Bóng đá thế kỷ 20 và 21: Vươn mình thành môn thể thao tỷ đô
Từ một trò chơi mang tính địa phương của nước Anh, bóng đá đã nhanh chóng lan tỏa ra toàn cầu thông qua các con tàu giao thương và các thủy thủ Anh. Sự ra đời của FIFA vào năm 1904 tại Paris là minh chứng cho việc bóng đá cần một tổ chức quản lý cấp thế giới.
Theo tìm hiểu của những người quan tâm kết quả bóng đá, kỳ World Cup đầu tiên vào năm 1930 tại Uruguay đã mở ra một chương mới, biến bóng đá thành một ngành công nghiệp giải trí khổng lồ. Ngày nay, bóng đá không chỉ là 22 cầu thủ chạy trên sân mà còn là sự kết hợp của công nghệ đỉnh cao (VAR, công nghệ vạch vôi), truyền thông đa phương tiện và giá trị thương mại lên đến hàng chục tỷ đô la mỗi năm.
Tổng kết: Bóng đá có từ khi nào?
Tóm lại, câu trả lời cho thắc mắc này có thể chia làm hai cột mốc quan trọng:
- Xét về khởi nguồn sơ khai: Bóng đá đã tồn tại hơn 2000 năm, bắt đầu từ môn Túc cầu thời nhà Hán (Trung Quốc) vào thế kỷ 2-3 TCN.
- Xét về bóng đá hiện đại: Bóng đá chính thức ra đời vào năm 1863 tại London, Anh, với sự thành lập của The FA và bộ luật 13 điều của Ebenezer Cobb Morley.
Dù bắt đầu từ khi nào, bóng đá vẫn luôn giữ vững giá trị cốt lõi là sự kết nối, tinh thần vượt khó và niềm đam mê bất tận. Hy vọng bài viết đã giúp bạn biết bóng đá có từ khi nào cũng như có cái nhìn sâu sắc và đầy đủ hơn về lịch sử hào hùng của môn thể thao vua này.
